CZYTELNIO POLSKA CZEŚĆ CI CZEśĆ

Uroczysta prezentacja długo oczekiwanej książki

2 lipca 2021 roku w auli AGH odbyło się (jedno z pierwszych spotkań na żywo po okresie pandemii) sympatyczne spotkanie zorganizowane przez Stowarzyszenie Wychowanków AGH, prezentujące książkę zatytułowaną: Czytelnio Polska cześć ci cześć autorstwa Magdaleny Bernackiej i Piotra Czai. Treść książki to barwna opowieść o życiu i dorobku oraz o karierach zawodowych członków Czytelni Polskiej Akademików Górniczych w Leoben. Sam tytuł książki pochodzi z tekstu hymnu Czytelni Polskiej autorstwa dr. Kazimierza Windakiewicza powstałego w 1910 roku. Dzięki zachowanemu w materiałach archiwalnych zapisowi nutowemu utwór ten udało się opracować muzycznie i uroczyście odśpiewać w auli AGH – chyba pierwszy raz od 100 lat, jako że nikt z żyjących potomków Leobeńczyków utworu tego nigdy nie słyszał.

Czytelnio Polska cześć ci cześć – fotografie z prezentacji książki – 2 lipca 2021

Prezentacja książki Czytelnio Polska cześć ci cześć  przedstawiona przez  P. Czaję i M. Bernacką  w dniu 2 lipca 2021 roku w auli AGH

Dlaczego taka książka i co w niej najistotniejsze?

Przez Akademię Górniczą w Leoben przewinęło się w okresie 1848–1930 kilkuset polskich studentów. Studiowali w bardzo trudnych czasach, ale to nie było przeszkodą, aby „tam na obczyźnie” rozwijał się patriotyzm, rodziły się marzenia i żarzyły iskierki nadziei o niepodległej Polsce, a także pojawiały się dążenia i inicjatywy utworzenia samodzielnej polskiej uczelni górniczej.

W motto tej monografii zapisano:

„Naszym wnukom, aby pamiętały, że ważnym rozdziałem w polskich dziejach jest historia wydobywania podziemnych skarbów, okupiona ciężką służbą, krwią i potem naszych przodków”

Słowa te mają dzisiaj bardzo ważką wymowę, kiedy ludzkość opływająca w dostatek dóbr i wytworów najnowszej techniki nie zastanawia się skąd to się wszystko wzięło, a bardzo chętnie przyłącza się do chóru krytyków i oskarżycieli, że wszystko co złe na tej Ziemi, to górnictwo i górnicy. Niektórzy posuwają się nawet do usuwania słowa górnictwo z nazw jednostek naukowych i podmiotów gospodarczych podczas gdy Świat wydobywa już prawie 80 mld ton różnego rodzaju surowców będących podstawą wygody i dobrobytu w tym także tak zwanych pierwiastków krytycznych niezbędnych do funkcjonowania najnowszych wynalazków człowieka.

Jubileusz 100-lecia AGH był okazją do powrotu myślami do czasów, kiedy na mapie Europy nie było Polski. Na obszarze całej Rzeczypospolitej panowali bezprawnie zaborcy prowadząc bardzo intensywną politykę wynaradawiana (rusyfikacji, germanizacji).

W takiej sytuacji nie było mowy o niezależnej gospodarce, o kształceniu odpowiednich specjalistów we własnym kraju i własnym języku. Zamożniejsi Polacy udawali się na studia górnicze za granicę – najczęściej do austriackiego Leoben lub do czeskiego Przybramu (zabór austriacki) i do Sankt Petersburga (głównie mieszkańcy zaboru rosyjskiego).

W 2019 roku, w trzytomowym opracowaniu zespołu autorskiego pod kierownictwem pani prof. Anny Siwik, zaprezentowano najważniejsze dokumenty, które towarzyszyły procesowi starania się i w końcu do uzyskania w 1913 roku decyzji Cesarza Austrii o powołaniu w Krakowie Akademii Górniczej.

W konsultacji z kierownictwem uczelni uznano za celowe opracowanie monografii, która pokazałaby życie naszych studentów na obczyźnie na przykładzie Czytelni Polskiej w Leoben. Jak się okazało, największą wiedzę na Ich temat posiada obecnie pani Magdalena Bernacka – wnuczka jednego z Leobeńczyków – inż. Stefana Łukasiewicza – spadkobierczyni „kuferka” z materiałami zgromadzonymi przez dziadka Stefana. Po ich przestudiowaniu okazało się, że emocje wyzwoliły w niej pragnienie zachowania w pamięci nazwisk i czynów tych bohaterów tak trudnych historycznie czasów. Okoliczności sprawiły, że Jej dążenia zetknęły się z potrzebą zgłębienia tajemnic tamtego okresu przy okazji Jubileuszu 100-lecia AGH.

Magdalena Bernacka jest lekarzem, współautor Piotr Czaja – inżynierem górniczym i mimo tego podjęli się takiej pracy uznając, że Leobeńczycy i ich dzieło nie mogą pójść w zapomnienie. Książka o ich dokonaniach winna stać się hołdem wdzięczności za wszystko, to co działo się tam w austriackim Leoben i jaki miało to wpływ na dążenie Polski ku niepodległości i polskiej uczelni górniczej. Nieocenionym elementem tej książki jest wykaz osób studiujących w Leoben, w którym zamieszczono informacje o 579 słuchaczach tej znanej europejskiej uczelni górniczo-hutniczej oraz 145 obszernych biogramów wybranych Leobeńczyków. Przedstawiono w niej też historie nieznane przeciętnemu Polakowi jak choćby epizod z życia Karola Wojtyły obecnie św. Jana Pawła II, którego przed zsyłką do obozu uratowali dwaj leobeńscy inżynierowie: Henryk Kułakowski i Paweł Wałach, zatrudniając Go w fabryce sody Solvay w Krakowie. Po wyzwoleniu przez Armię Sowiecką za próbę ratowania swojej fabryki – wywiezieni zostali do Sowieckich Łagrów gdzie zapłacili najwyższą cenę – nie mają nawet swoich grobów.

W książce pokazano wiele wspaniałych osobowości, które przepojone duchem patriotyzmu walczyły na frontach I i II wojny światowej, a także brali udział w wojnie z Bolszewikami w 1920 roku. Pokazano też ich wkład w budowę polskiego przemysłu w okresie międzywojennym oraz po drugiej wojnie światowej.

W sposób szczególny w monografii uhonorowano te osoby, które odegrały znaczącą rolę w powstaniu Akademii Górniczej w Krakowie oraz te, które w tejże uczelni podjęły pracę jak: prof. Stanisław Skoczylas – rektor AG, Oskar Nowotny – dziekan Wydziału Górniczego i dyrektor Biblioteki Głównej, Jerzy Jan Buzek, Antoni Meyer czy potomkowie Leobeńczyków jak Jerzy Litwiniszyn, Stanisław Knothe itd.

W uroczystej prezentacji książki, o terminie której zdecydował osobiści prof. Jerzy Lis – Rektor AGH, uczestniczyło w Jego imieniu dwóch prorektorów: prof. Rafał Dańko – Prorektor ds. Studenckich oraz prof. Marek Gorgoń – Prorektor ds. Nauki. W uroczystościuczestniczył także były rektor prof. Ryszard Tadeusiewicz oraz byli prorektorzy prof. Bronisław Barchański i prof. Stanisław Mitkowski.

Były obecne obydwie recenzentki książki – prof. Anna Siwik – była Prorektor AGH oraz prof. Elżbieta Orman z Instytutu Historii PAN w Krakowie. Byli także znawcy historii jak: prof. dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii Krzysztof Stopka – dyrektor Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Colegium Maius i dr hab. nauk humanistycznych w zakresie historii Andrzej Zięba – kierownik Zakładu Stosunków Etnicznych w Europie Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zaszczycili nas także prof. Józef Dubiński – były dyrektor Głównego Instytutu Górniczego w Katowicach, były Prezydent Światowych Kongresów Górniczych i były Prezes SITG. Oraz prof. Marek Szczerbiński z AGH.

Byli obecni współtwórcy książki – odpowiedzialni za jej wydanie: to jest dr Jan Sas – Redaktor Naczelny Wydawnictw AGH oraz mgr Magdalena Grzech – z Wydawnictwa AGH (redaktorka książki).

Równie cennymi gośćmi tego wydarzenia byli liczni potomkowie Leobeńczyków (synowie, córki, wnukowie i prawnukowie) jak:

• prof. dr hab. Antoni Jackowski – emerytowany pracownik Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ w Krakowie – wnuk Stanisława Kuczkiewicza, wiceprezesa Stałej Delegacji Związku Polskich Górników i Hutników w Austrii który miał również swój duży wkład w działania na rzecz powstania AG w Krakowie;
• prof. Anna Bojęś-Białasik – reprezentująca matkę dr inż. architekt Ewę Kułakowską-Bojęś – emerytowaną wykładowczynię Podhalańskiej Państwowej Uczelni Zawodowej w Nowym Targu, byłą wiceprezydent miasta Krakowa , która jest wnuczką słynnego inż. Henryka Kułakowskiego dyrektor generalnego fabryki Solvay w Krakowie.
• dr inż. Andrzej Kossuth – wnuk Leobeńczyka Aleksandra i syn Stanisława studiującego w tym samym czasie w czeskim Przybranie, który zasłynął jako wspaniały dokumentator losów Leobeńczyków i autor wielu publikacji z tego zakresu;
• Stanisław Wałach – syn inż. Pawła Wałacha współpracownika Henryka Kułakowskiego w fabryce Solvay;
• Teresa Smolińska – prawnuczka Zdzisława Sulima-Kamińskiego, członka Stałej Delegacji, redaktora naczelnego Czasopisma Górniczo-Hutniczego, relacjonującego wszystkie działania na rzecz powstawania AG w Krakowie, On zrelacjonował obszernie uroczystość otwarcia akademii, Zdzisław Kamiński jest postacią zapomnianą, a ma również niekwestionowane zasługi na rzecz powstania AG w Krakowie;
• Piotr Rosiewicz – prawnuk inż. Adama Łukaszewskiego, sekretarza Stałej Delegacji, który uporządkował całe archiwum bogate w opisy i zdjęcia portretowe wielu Leobeńczyków;
• dr Sławomir Brzezowski – emerytowany wykładowca Instytutu Fizyki UJ, potomek z rodziny Leobeńczyka Romana Brzezowskiego.
• państwo: dr nauk medycznych Stefan i dr Anna Mareczek (emerytowany profesor Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie), syn tragicznie zmarłego w 1945 roku Leobeńczyka Oskara Mareczka, żona Anna opracowała wszystkie dokumenty rodzinne udostępniając je na potrzeby tej monografii;
• Katarzyna Ptasznik – wnuczka Leobeńczyka Feliksa Grzywaka;
• Krystyna Rodzoń – córka Leobeńczyka Władysława Zyzaka;
• Piotr Blitek – absolwent AG w Krakowie, z rodziny Leobeńczyka Jana Blitki;
• Paweł Lenduszko – wnuk Leobeńczyka Zygmunta Lenduszki;
• Ewa Negrusz-Szczęsna – z rodziny Kazimierza Negrusza, Leobeńczyka i wykładowcy na AG w Krakowie;
• dr nauk medycznych Małgorzata Litwiniszyn-Krzewicka – wnuczka Leobeńczyka Józefa Litwiniszyna, córka prof. AGH Jerzego Litwiniszyna;
• dr Justyna Pyssa z Wydziału Energetyki i Paliw AGH – prawnuczka Leobeńczyka Wiktora Rokity;
• Jerzy Łukaszewski – wnuk Leobeńczyka Adama Lukaszewskiego;
• inż. Jan Friedberg – wnuk Maksymiliana Fingerchuta (po matce) i Henryka Salomon de Friedberga;
• Adam Zyzak – syn Leobeńczyka Jana Karola Zyzaka;
• Jan Czarnecki – potomek Leobeńczyka Zdzisława Kamińskiego;
• Zofia Malinowska – wnuczka Leobeńczyka Stanisława Syski z Krakowa;
• Ryszard Springer – syn Leobeńczyka Józefa Springera;
• Zofia Grzywak – żona Andrzeja – syna Leobeńczyka Feliksa Grzywaka.

Przebieg spotkania miał charakter podniosły i uroczysty. Organizatorom udało się na szybko odtworzyć z posiadanych nut Hymn Czytelni Polskiej. Jeden z muzyków Ryszard Dziurdzia – członek kapeli Zespołu Pieśni i Tańca „Krakus”, opracował muzycznie i nagrał organowy podkład hymnu. Uroczystość rozpoczęto i zakończono odśpiewaniem tego utworu w dwugłosie, gdzie wykonawcami byli: Jacek Szopa – solista Zespołu Pieśni i Tańca AGH „Krakus” i Piotr Czaja – Przewodniczący SW AGH.

Po powitaniu przybyłych gości, prowadzący spotkanie, prof. Piotr Czaja przedstawił krótko sytuację polityczną w drugiej połowie XIX wieku na ziemiach Rzeczypospolitej oraz omówił genezę powstania tej publikacji.

Pełnej prezentacji książki dokonała Magdalena Bernacka – wnuczka Leobeńczyka inż. Stefana Łukasiewicza, nakreślając precyzyjnie atmosferę panującą w Czytelni Polskiej i w samym mieście Leoben.

Cennym fragmentem książki są opisy zwyczajów i obrzędów górniczych kultywowanych przez członków czytelni, a pani doktor scharakteryzowała także udział Leobeńczyków w najważniejszych wydarzeniach historycznych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W pięknym i barwnym opisie pojawiło się wiele nazwisk i wiele ciekawych historii, które były udziałem tej specyficznej społeczności. Była też mowa o wydarzeniach tragicznych, zwłaszcza w czasie pierwszej wojny światowej, a także później w czasie i po zakończeniu II wojny światowej, kiedy nowej władzy przyniesionej ze wschodu nie spodobały się niektóre życiorysy dzielnych Leobeńczyków. Nie mogli o tym napisać w swoich publikacjach wydanych za czasów PRL-u: ani Stanisław Kossuth ani też Jerzy Jaros, którzy jako jedyni udokumentowali niektóre nazwiska i wydarzenia tamtych czasów. Na szczęście w książce Czytelnio Polska cześć ci cześć wydanej w czasie kiedy – na szczęście – wszystko to można było napisać, udało się uzupełnić wiedzę na ten bardzo skrywany, a ciekawy – czasami bardzo bolesny – fragment polskiej historii, stanowiący również istotny przyczynek do opisu polskiej kultury.

Po obszernej prezentacji treści książki nastąpiło jej uroczyste wręczenie zaproszonym gościom. Osoby, które szczególnie przyczyniły się do jej powstania i wydania otrzymały pisemne podziękowania skierowane przez autorów i kierownictwo Stowarzyszenia Wychowanków AGH.

Wręczanie książki zaproszonym gościom:

W ostatniej części spotkania wypowiedzieli się jej uczestnicy, zwłaszcza potomkowie Leobeńczyków. Wszyscy podkreślali jakie znaczenie dla nich ma pamięć po ich przodkach ożywiona i utrwalona w tej książce. Głos zabrali między innymi:

• prof. Anna Bojęś-Białasik z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, mówiła o fotelu Karola Wojtyły w ich domu, to znaczy fotelu na którym siadywał Karol Wojtyła, gdy odwiedzał ich w domu na Salwatorze wtedy, gdy był w Krakowie biskupem.

• Katarzyna Grywak-Ptasznik – wnuczka Feliksa Grzywaka, wspominała jak dobrze prosperującą firmę „Zwój” jej dziadka Leobeńczyka, znacjonalizowano i w PRL-u firma funkcjonowała jako znany „Elektromontaż Katowice”.

• inż. Jan Friedberg – wnuk Maksymiliana Fingerchuta (po matce) i Henryka Salomona de Friedberga, który wspominał miedzy innymi jak dziadek Maksymilian radził sobie z bardzo trudnym okresem Stalinizmu zaznaczając, że to co o tym okresie niektórzy piszą wskazuje, że nie mieli o nim pojęcia.

• prof. Bronisław Barchański – który przez ostanie ponad 50 lat aktywnie współpracował z uczelnią w Leoben oraz licznymi jej profesorami jak choćby prof. Günter Fetwieiss, kontynuujący wiele ciekawych inicjatyw w zakresie organizacji górnictwa światowego i uniwersyteckiej edukacji górników w Europie i na świecie.

• Paweł Szymanowicz – stryjeczny wnuk Leobeńczyka Władysława Szymanowicza (legionisty, który zginął pod Marcinkowicami w 1914 roku). Mówca wspomniał też o innych wojskowych tradycjach rodziny, której wszyscy członkowie walczyli w różnych okresach, w różnych wojnach. Pan Szymanowicz udostępnił nam zdjęcie orzełka legionowego i tak zwanego nieśmiertelnika).

Po uroczystości na ręce Przewodniczącego Stowarzyszenia Wychowanków AGH wpłynęło szereg listów przekazanych drogą elektroniczną oraz w postaci SMS-ów. Oto treść niektórych:

„Wielce Szanowny Panie Profesorze,
chciałam serdecznie pogratulować książki i jej promocji. Dawno nie byłam na tak uroczystej i mądrze zorganizowanej promocji!
Bardzo dziękuję za zaproszenie oraz za docenienie mojego małego wkładu w tę gigantyczną i niezmiernie pożyteczną dla kultury polskiej KSIĘGĘ.
Łączę wyrazy podziwu i aplauzu dla efektu pracy Pana Profesora
Elżbieta Orman”

Podziękowania za książkę i gratulacje złożyli też przedstawiciele najwyższych władz uczelni jak: prof. Antoni Tajduś – były Rektor AGH, obecni prorektorzy: prof. Tadeusz Telejko i prof. Wojciech Łużny, pani Kwestor Maria Ślizień i wielu innych zacnych przedstawicieli naszej uczelni.

Wszystko to potwierdza fakt, że publikacja tej książki przygotowana przez Stowarzyszenie Wychowanków AGH – przy istotnym wsparciu pana Rektora – stanowić będzie ważne dopełnienie wiedzy o naszej historii i o warunkach, w których powstała nasza kochana AGH.

Wielka jednak szkoda, że kilka tygodni (26 maja 2021) przed jej publikacją, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii – następca Wydziału Górniczego, od którego rozpoczęła się cała historia AGH – decyzją prof. Jerzego Lisa – Rektora AGH, na prośbę prof. Marka Cały – dziekana wydziału, przestał istnieć. Jego tradycje ma ponoć kontynuować nowy twór o nazwie „Wydział Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami”. Wielka szkoda!!!!

Wszystkich zainteresowanych nabyciem książki zapraszamy do kiosku z książkami w łączniku A-1–C-1 lub do Stowarzyszenia Wychowanków AGH paw. A-0 pok. nr 1 (wysoki parter).

Zapraszamy i życzymy miłej lektury!
Zarząd Stowarzyszenia Wychowanków AGH