W dniu 22 lutego 2024 roku w Akademii Zamojskiej odbyło się spotkanie naukowe poświęcone osobie Stanisława Staszica – jako twórcy Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego (TRH), założonego w roku 1816, a będącego pierwszą formą spółdzielczej działalności na ziemiach Rzeczypospolitej.
O tej inicjatywie, na oficjalnej stronie internetowej miasta Hrubieszów przeczytamy:
„Doniosłym faktem w dziejach miasta Hrubieszowa i całego regionu było utworzenie w 1816 r. przez księdza Stanisława Staszica Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego, pierwszej przedspółdzielczej organizacji rolniczej w Europie. W myśl statutu TRH chłopi 8 staszicowskich wsi zostali uwolnieni od pańszczyzny i otrzymali na własność użytkowaną ziemię i zabudowania. Do wspólnego zaś użytkowania St. Staszic przekazał im: lasy, stawy, młyny i część pól ornych. Stowarzyszeni prowadzili własne instytucje użyteczności społecznej: szkoły, magazyny zbożowe, szpitale, bank pożyczkowy, instytucję rent dla starców i sierot oraz utworzyli fundusz stypendialny dla uczącej się młodzieży.
„Gmina staszicowska”, w skład której wchodziły wsie: Brodzica, Czerniczyn, Pobereżany, Dziekanów, część Szpikołos, Jarosławiec, Busieniec, Putnowice oraz część miasta Hrubieszowa (Podzamcze i Wójtostwo) była w pierwszej połowie XIX wieku jedyną, w której chłopi przez swoich delegatów i Radę Gospodarczą gospodarowali i współrządzili Towarzystwem. Organizacja ta przetrwała – po wielu zmianach – do czasów II wojny światowej.
W mieście i okolicznych wsiach pozostały do dziś materialne ślady działalności Towarzystwa i wciąż żywa pamięć o jego twórcy. Imię Staszica noszą na Ziemi Hrubieszowskiej szkoły, instytucje kultury, ulice i place oraz najstarsza w mieście spółdzielnia mieszkaniowa. Ku jego czci hrubieszowska społeczność ufundowała pomniki i okolicznościowe tablice, które wrosły w krajobraz Hrubieszowa, Dziekanowa, Jarosławca i Kolonii Staszic.
Badaniami nad życiem i dokonaniami Stanisława Staszica zajmuje się wielu historyków . Wśród nich jest prof. Zbigniew Wójcik, który za sprawą Stowarzyszenia Wychowanków AGH opublikował cenną monografie zatytułowaną” „Stanisław Staszic”. Podobnie losami i dokonaniami tego wielkiego Polaka zajmuje się obecnie dr Janusz Panasiewicz syn Ziemi Hrubieszowskiej, absolwent Politechniki Krakowskiej, a obecnie ceniony historyk. W roku 2015 z okazji 70-lecia Stowarzyszenia Wychowanków AGH dr Panasiewicz wydał dzieło dotyczące Stanisława Staszica zatytułowane: „Człowiek i dzieło. Stanisław Staszic i Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie”. Po niemal 10 latach żmudnej pracy, dr Janusz Panasiewicz wydaje kolejne dzieło p.t. „Stanisława Staszica Towarzystwo Rolnicze. Geneza i pierwsze dekady”, które ukazuje wiele mało znanych faktów z życia i działalności Staszica na Ziemi Zamojskiej. Prezentacji książki, a głównie zawartych w niej faktów, które udało się dr Panasiewiczowi ustalić po analizie dostępnych dokumentów poświęcone było zebranie naukowe zorganizowane przez dyrektora Archiwum Państwowego w Zamościu, które odbyło się w dn. 22 lutego 2024 roku w siedzibie Akademii Zamojskiej. Odpowiadając na uprzejme zaproszenie organizatorów w zebraniu uczestniczył prezes Stowarzyszenia Wychowanków AGH prof. Piotr Czaja jako reprezentant uczelni, noszącej od 1969 roku imię tego wielkiego męża Stanu w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.
Po przywitaniu gości przez dyrektora Archiwum Państwowego w Zamościu pana dr Jakuba Żygawskiego i wprowadzeniu Prorektora Akademii Zamojskiej dr hab. Ryszarda Skrzyniarza, prof. ucz. autor książki dr Janusz Panasiewicz przedstawił najistotniejsze zagadnienia opublikowanej książki.
W dyskusji udział wzięło wiele osób w tym prezes SW AGH prof. Piotr Czaja, który wyraził wdzięczność autorowi, za benedyktyński wysiłek i wspaniałe popularyzowanie sylwetki oraz geniuszu Stanisława Staszica, którego należy uznać za postać najwspanialszą w Rzeczypospolitej tamtych czasów. Prof. P. Czaja zwrócił też uwagę na wszechstronne uzdolnienia Stanisława Staszica, dzięki czemu lista jego sukcesów pokrywa wiele odległych od siebie tematycznie dyscyplin nauki i działów gospodarki narodowej. Dzięki temu jest On bardzo cenionym patronem AGH jak też wielu placówek edukacyjnych Polski oraz różnych instytucji i Stowarzyszeń, a jego rozwiązania wdrożone choćby w założonym Towarzystwie Rolniczym Hrubieszowskim są godne naśladowania również dzisiaj.
Obecność Prezesa SW AGH i jego wystąpienie na zebraniu naukowym zostały przyjęte z wielką wdzięcznością organizatorów i licznie zebranych pasjonatów historii tego regionu.
Wszyscy zebrani, gratulując Autorowi wspaniałego dzieła, zachęcali Go do dalszych badań naukowych, życząc wytrwałości i cierpliwości, bowiem jak bardzo skomplikowane były tamte czasy, tak bardzo zawikłane są studia nad dokumentami i ich historyczna i naukowa interpretacja.
Relacje sporządził:
Prof. Piotr Czaja
Prezes SW AGH